آیه 95 سوره نحل

وَ لا تَشْتَرُوا بِعَهْدِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِيلاً إِنَّما عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (95)

وَ لا تَشْتَرُوا بِعَهْدِ اللَّهِ‌: و مفروشيد عهد خود را. ثَمَناً قَلِيلًا: به بهاى اندكى، يعنى مخالف عهد الهى مكنيد به سبب رسيدن به چيز كمى از حطام، پس باشيد كه فروختيد عظيم آنچه نزد خداست. به چيز حقيرى. إِنَّما عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ‌: بدرستى كه آنچه نزد خداست از ثواب آخرت، براى وفاى به عهد و نعيم دينى آن بهتر باشد براى شما از متاع قليل دنيا، زيرا كمى كه باقى باشد، بهتر است از بسيارى كه فانى باشد، چه برسد به بسيار باقى در مقابل قليل فانى، و تمام نعم دنيا در جنب يك نعمت عقبى ارزش ندارد: زيرا اين بتمامه زوال يابد، و آن يكى بقا خواهد داشت، و شخص عاقل، باقى را بر فانى ترجيح ندهد.

«1» بحار الانوار، جلد 75، باب 72، صفحه 284، حديث 2.

جلد 7 - صفحه 277

إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ‌: اگر هستيد كه بدانيد فرق ميان خير و شر و تفاوت ميان قليل فانى و كثير باقى را.

تتمه: گرچه آيه شريفه در شأن ضعفاى اهل اسلام نازل شد كه قريش آنها را وعده مى‌دادند ايشان مى‌خواستند از عهد پيغمبر برگردند، حق تعالى تهديد فرمود آنها را، لكن آيه عموميت دارد به تمام اهل اسلام تا انقراض عالم.

وَ لا تَشْتَرُوا بِعَهْدِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِيلاً إِنَّما عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (95) ما عِنْدَكُمْ يَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اللَّهِ باقٍ وَ لَنَجْزِيَنَّ الَّذِينَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ (96) مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى‌ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ (97) فَإِذا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيمِ (98) إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلى‌ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ (99)

إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَى الَّذِينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذِينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ (100)

ترجمه‌

و عوض مگيريد بعهد خدا بهاء اندك را همانا آنچه نزد خدا است‌

جلد 3 صفحه 314

آن بهتر است براى شما اگر باشيد كه بدانيد

آنچه نزد شما است فانى ميشود و آنچه نزد خدا است باقى ميماند و هر آينه جزا ميدهيم البتّه آنانرا كه صبر نمودند مزدشان را ببهتر چيزيكه بودند بجا مى‌آوردند

هر كس بجا آورد كار شايسته را از مرد و زن و او مؤمن باشد پس هر آينه زندگانى دهيم او را زندگانى پاكيزه و هر آينه جزا دهيم ايشانرا مزدشانرا ببهتر چيزيكه بودند بجا مى‌آوردند

پس چون بخوانى قرآن را پس پناه بر بخدا از شيطان رانده شده‌

همانا نيست مر او را تسلّطى بر آنانكه ايمان آوردند و بر پروردگارشان توكّل ميكنند

جز اين نيست كه تسلّط او بر كسانى است كه زير فرمان او ميروند و آنانكه براى او شرك مى‌آورند.

تفسير

- خداوند در تعقيب آيات سابقه نهى فرموده است از نقض عهد نمودن مسلمانان بطمع مال و جاه دنيوى از كفّار قريش كه طالب نقض بودند تا ثابت قدم فرمايد در دين كسانى را كه عهد كرده بودند با پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و قسم خورده بودند كه از ايمان و اطاعت او سر نه پيچند باين تقريب كه مبادله و معاوضه ننمائيد عهد خدا را با بهاء كمى چون مال و جاه دنيوى هر قدر زياد باشد در مقابل ثواب و مقام اخروى ناچيز و كم و حقير است و ارباب علم و دانش ميدانند كه اجر الهى كه نزد خدا است و به بندگان صالح خود وعده فرموده بهتر است از دنيا و ما فيها چون باقى و ثابت و دائم است و متاع دنيا فانى و زائل و متزلزل است و خداوند كسانيرا كه صبر نمودند بر ثبات قدم در دين و وفاء بعهد و قسم و تحمّل آزار و اضرار مشركين جزا ميدهد در دنيا و آخرت باعمال حسنه ايشان كه احسن است از ساير اعمال يا آنكه جزا ميدهد بجزائى كه احسن است آن جزا بمراتب و جهاتى از اعمال حسنه ايشان و كسانيكه داراى اعمال صالحه‌اند از مرد و زن در صورتى كه مؤمن باشند بخدا و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و ائمه اطهار و روز قيامت خداوند زندگانى پاكيزه خوش خوب بايشان عطا ميفرمايد در دنيا چون اين عقايد و اعمال صالحه موجب رضا و تسليم در برابر مقدرات الهى است و كسيكه باين مقام برسد از هيچ پيش آمدى ملول و مكدّر نخواهد شد و در تمام امور با توكّل بخدا و اميد بأجر اخروى شاد كام و مقضى المرام خواهد بود و خداوند او را نااميد از رحمت خود نميفرمايد و بتقريب مذكور پاداش اعمال حسنه او را عطا خواهد فرمود قمّى ره نقل فرموده كه مراد از حياة

جلد 3 صفحه 315

طيّبه قناعت بروزى خداداد است و در نهج البلاغه نيز بقناعت تفسير شده و در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه مراد قناعت و رضاى بقسمت الهيّه است و چون سر چشمه حيات طيّبه واصل اعمال صالحه قرائت قرآن و مقدمه آن استعاذه از شيطان است خداوند به پيغمبر خود دستور فرموده كه چون اراده قرائت قرآن كنى قبل از تلاوت پناه ببر بخداوند از وسوسه شيطان كه رجيم و مطرود از درگاه الهى شد تا محفوظ شوى از تزلزل در الفاظ و تحيّر در معانى آن و بكمك الهى مفتوح شود بر تو ابواب علم و معرفت بحقائق كلّيّه اشياء از بركت تلاوت قرآن و تدبّر در آن و مقصود بخطاب در واقع امّتند اگر چه صيغه آن در ظاهر متوجّه بآنحضرت شده است مانند ساير خطابات قرآنيه كه مكرّر ذكر شده است و امر از براى استحباب است و ممكن است در عوض استعاذه بسم اللّه الرحمن الرحيم گفته شود چنانچه در كافى از امام باقر عليه السّلام نقل نموده و عيّاشى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه كيفيّت استعاذه چنين است كه شخص بگويد استعيذ باللّه السّميع العليم من الشيطان الرجيم كه او خبيث‌ترين شياطين است و بصيغه اعوذ نيز روايت شده است و ينظر حقير عمده آنستكه قبلش را متوجه بخدا نمايد و زبانش را حفظ نمايد از ذكر غير خدا و از صميم قلب در خواست نمايد كه خداوند او را از وسوسه و شرّ شيطان مادامى كه مشغول بتلاوت است حفظ فرمايد و با توكل بخدا مشغول شود كه انشاء اللّه تعالى كامياب خواهد شد چون آن ملعون بر كسانيكه داراى ايمان و توكل بخدايند تسلّط و اقتدارى ندارد و نميتواند ايشانرا منصرف از حقّ و متوجّه بباطل نمايد جز اين نيست كه تسلّط و اقتدار و فرمانفرمائى او بر كسانى است كه قبول حكم او را نموده‌اند و زير بار فرمان او رفته‌اند و مطيع او شده و او را شريك با خدا در اطاعت قرار داده‌اند يا بامر او بت‌پرست و مشرك شده‌اند در كافى و عياشى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه شيطان بر بدن مؤمن مسلّط ميشود ولى بردينش مسلّط نميشود مانند حضرت ايّوب كه بر بدنش مسلّط شد و بر دينش نشد امّا اهل شرك پس مسلّط ميشود بر ابدان و اديانشان و در بعضى از روايات فرموده‌اند از ولايت ائمه عليهم السلام نميتواند اهل ايمانرا بيرون ببرد ولى ميتواند بمعصيت وادار كند و بنظر حقير تا شخص متوجّه بخدا و ذكر حقّ است‌

جلد 3 صفحه 316

شيطان در او نفوذ ندارد يعنى وسوسه‌اش مؤثر نميشود ولى وقتى از ياد خدا غافل و متوجّه بدنيا شود شيطان در او نفوذ پيدا ميكند بوسوسه و كم كم بر او مسلّط ميشود و او را بدام خود در ميآورد و چون بدام او افتاد ديگر او را رها نميكند تا به اسفل السّافلين برساند مگر باز متوجّه بخدا شود و متوسل بائمه اطهار تا ببركت توجّه آن ذوات مقدسه رستگار گردد و در مجمع عدم تسلّط شيطان بر مؤمن را بعدم قدرت بر اجبار بكفر و معصيت تفسير فرموده و ظاهرا باين معنى تسلّط بر غير مؤمن هم ندارد و در كلام الهى نفى و اثبات متوجه بيك معنى شده است و اللّه اعلم ..

وَ لا تَشتَرُوا بِعَهدِ اللّه‌ِ ثَمَناً قَلِيلاً إِنَّما عِندَ اللّه‌ِ هُوَ خَيرٌ لَكُم‌ إِن‌ كُنتُم‌ تَعلَمُون‌َ (95)

و نفروشيد عهد الهي‌ ‌را‌ بيك‌ ثمن‌ قليلي‌ محققا آنچه‌ نزد ‌خدا‌ ‌است‌ ‌او‌ بهتر ‌است‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌شما‌ ‌اگر‌ بوديد ميدانستيد وَ لا تَشتَرُوا بيع‌ و شري‌ بمعني‌ فروش‌ ‌است‌ چنانچه‌ ميفرمايد وَ شَرَوه‌ُ بِثَمَن‌ٍ بَخس‌ٍ يوسف‌ ‌آيه‌ 20 ‌يعني‌ فروختند يوسف‌ ‌را‌ بثمن‌ كمي‌ و اشتراء بمعني‌ خريد ‌است‌ چنانچه‌ مشتري‌ ‌يعني‌ قبول‌ كننده‌ بيع‌ و شراء مقابل‌ بايع‌ و اينجا ابتداء بنظر مي‌آيد ‌که‌ مناسب‌ ‌اينکه‌ ‌بود‌ ‌که‌ بفرمايد و ‌لا‌ تبيعوا لكن‌ چون‌ مقصد ‌اينکه‌ منافقين‌ خريداري‌ متاع‌ دنيويست‌ ‌از‌ حب‌ رياست‌ و مال‌ و جاه‌ و دنيا و دست‌ ‌از‌ دين‌ و ايمان‌ برداشتند ‌در‌ واقع‌ خريدند متاع‌ دنيا ‌را‌

جلد 12 - صفحه 183

بزوال‌ دين‌ يعني‌ دين‌ ‌را‌ فروختند بمتاع‌ دنيا و نكته‌ ‌اينکه‌ مطلب‌ اينست‌ ‌که‌ ‌اگر‌ متاعي‌ ‌را‌ بازاء نقدينه‌ بدهند صاحب‌ متاع‌ ‌را‌ بايع‌ گويند و صاحب‌ وجه‌ ‌را‌ مشتري‌ و اما ‌اگر‌ متاعي‌ ‌را‌ بازاء متاعي‌ دهند ‌که‌ بزبان‌ فارسي‌ سودا ميگويند مثلا خانه‌ ‌را‌ بدهد بازاء خانه‌ ديگر ‌هر‌ دو ‌را‌ ‌هم‌ بايع‌ ميگويند چون‌ ‌هر‌ دو صاحب‌ متاع‌ هستند و ‌هر‌ دو ‌را‌ مشتري‌ نامند چون‌ عوض‌ متاعش‌ متاع‌ ميگيرد و مورد ‌از‌ ‌اينکه‌ باب‌ ‌است‌ بِعَهدِ اللّه‌ِ ثَمَناً قَلِيلًا مبادله‌ نكنيد ‌که‌ عهد ولايت‌ ‌را‌ بدهيد و متاع‌ دنيا ‌را‌ بگيريد چون‌ عهد ولايت‌ روح‌ ايمانست‌ و باعث‌ نجات‌ ‌از‌ عذاب‌ و وصول‌ بمثوبات‌ اخروي‌ ‌است‌ و متاع‌ دنيا قليل‌ و فاني‌ ‌است‌ و گفتند قليل‌ باقي‌ بهتر ‌است‌ ‌از‌ كثير فاني‌ چه‌ رسد كثير باقي‌ نسبت‌ بقليل‌ فاني‌ إِنَّما عِندَ اللّه‌ِ هُوَ خَيرٌ لَكُم‌ ‌آن‌ مثوبات‌ اخروي‌ و جنات‌ دائمي‌ بهتر ‌است‌ ‌براي‌ ‌شما‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ چهار روز دنيا و رياست‌ و منال‌ ‌او‌ إِن‌ كُنتُم‌ تَعلَمُون‌َ معتقد بقيامت‌ باشيد و ثواب‌ و عقاب‌ ‌او‌ ‌را‌ و ‌از‌ ‌اينکه‌ جمله‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ اينها ابدا معتقد بروز جزا نبودند.

]

اشاره

(آیه 95)

شأن نزول:

در مورد نزول این آیه و دو آیه بعد نقل شده: مردی از اهالی «حضر موت» خدمت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله رسید عرض کرد: ای رسول خدا! همسایه‌ای به نام «امرؤ القیس» دارم که قسمتی از زمین مرا غصب کرده است.

پیامبر صلّی اللّه علیه و آله امرؤ القیس را خواست و از او در این زمینه سؤال کرد، او در پاسخ همه چیز را انکار نمود، پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به او پیشنهاد سوگند کرد.

به هنگامی که امرؤ القیس برخواست تا سوگند یاد کند، پیامبر صلّی اللّه علیه و آله به او مهلت داد- و فرمود: در این باره بیندیش و بعدا سوگند یاد کن.

آن دو بازگشتند و در این حال، دو آیه اول نازل شد- و آنها را از سوگند دروغ و عواقب آن برحذر داشت.

هنگامی که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله این دو آیه را برای آنها خواند، امرؤ القیس گفت حق است، من قسمتی از زمین او را غصب کرده‌ام، ولی نمی‌دانم چه مقدار بوده است؟

اکنون که چنین است هر مقدار می‌خواهد (و می‌داند حق اوست) برگیرد، و معادل آن هم بر آن بیفزاید به خاطر استفاده‌ای که در این مدت از زمین او کرده‌ام.

در این هنگام آیه (97) نازل شد- و به کسانی که عمل صالح توأم با ایمان دارند بشارت «حیات طیّبه» داد.

تفسیر:

در تعقیب آیات گذشته که از زشتی پیمان شکنی و سوگند دروغ

ج2، ص597

سخن می‌گفت این آیه تأکیدی بر همان مطلب دارد با این تفاوت که انگیزه پیمان شکنی و سوگند دروغ در آیات قبل مسأله مرعوب شدن در برابر اکثریت عددی بود، و در اینجا انگیزه آن مسأله جلب منافع بی‌ارزش مادی است.

لذا می‌گوید: «و هرگز پیمان الهی را با بهای کمی مبادله نکنید» (وَ لا تَشْتَرُوا بِعَهْدِ اللَّهِ ثَمَناً قَلِیلًا). یعنی هر بهایی در برابر آن بگیرید کم و ناچیز است، حتی اگر تمام دنیا را به شما بدهند ارزش یک لحظه وفای به عهد الهی را ندارد.

سپس به عنوان دلیل اضافه می‌کند: «آنچه نزد خداست برای شما بهتر است اگر بدانید» (إِنَّما عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ).